De Romeinse heerbaan en zijn archeologische monumenten tussen Tienen, Tongeren en Maastricht

In zijn geschriften benadrukte de Britse filosoof, historicus en archeoloog R.G. Collingwood (1889-1943) de invloed die het verleden uitoefent op het heden. Hij was ervan overtuigd dat het verleden nooit dood is, nooit voorbij is of wordt afgesloten, maar dat het voortleeft in het heden. Dat geldt ook in het bijzonder voor de Romeinse wegen. Zij worden niet alleen tot op de dag van vandaag nog gebruikt, maar zijn letterlijk ook de verspreiders geweest van een cultuur die onze identiteit tot op de dag van vandaag vormt.

Het is vanuit dat inzicht duidelijk dat de goed bewaarde tracés van de voormalige Romeinse wegen deel uitmaken van ons belangrijkste erfgoed. De mooiste segmenten scheppen de mogelijkheid tot “een direct en haast zintuiglijk contact met het verleden” (J. Tollebeek & T. Verschaffel, 1992). M.-E. Mariën, de vroegere conservator van de Koninklijke Musea voor Kunst en Geschiedenis in Brussel was in 1967 echter niet erg optimistisch over het voortbestaan van de Romeinse wegen in België. In het voorwoord van zijn boek ‘Par la Chaussée Brunehaut’ schreef hij:

“Op een ogenblik dat we vaststellen dat een complete inname van het landschap door woningen en industrie funeste gevolgen kan hebben, is het noodzakelijk rekening te houden met het gevaar voor onze archeologische sites, die veel minder beschermd zijn dan de museumobjecten die er vandaan komen. Het is de hoogste tijd om na te denken over de effectieve bescherming van die archeologische monumenten die midden in de natuur het landschap zijn unieke karakter geven. De Chaussée Brunehaut, voor een groot deel de noklijn van een uitgestrekt landbouwgebied, kan, met enkele aanpassingen, behouden worden als een immense "groene zone", door vijf van onze negen provincies: archeologie en toerisme kunnen daar een vruchtbare ontmoetingen tot stand brengen.”

De oudste weg van Vlaanderen is de Romeinse weg die van Keulen via Maastricht en Tongeren naar Kassel loopt. Via Tienen, Elewijt, Asse, Velzeke, Kortrijk en Wervik doorkruiste hij heel Vlaanderen van oost naar west. Hij speelde in die beginperiode een belangrijke rol als militaire weg, maar werd met de Pax Roman ook een belangrijke handelsweg. De geschiedenis van deze heerbaan eindigde niet met de val van het West-Romeinse Rijk in 476 n.C.. De historische steden en gemeenten langs deze weg, illustreren hoe hij als pelgrimsweg, handelsweg en militaire weg vorm gaf aan de meer dan 1500 jaren geschiedenis die volgden. Steden als Gent, Aalst, Brussel en Leuven namen dankzij deze weg een ongekende vlucht, net als Tienen, Sint-Truiden en Tongeren.

Van die weg bleef de gekasseide Paddestraat in Velzeke samen met prachtige stukken tussen Tienen en Maastricht bewaard. Van de circa 45 kilometer Romeinse weg tussen Tienen en Maastricht was tot de ruilverkavelingswerken in de jaren 1970 nog circa 75% er van onverhard. Dat is sedertdien drastisch veranderd waardoor op dit ogenblik nog slechts 2,2 kilometer onverhard overblijft.

In Italië, Frankrijk, Spanje en Portugal worden de Romeinse heerbanen als nationaal erfgoed beschermd en als historische wandelroutes voor toeristen ontsloten. Wallonië heeft de Romeinse weg Bavay-Tongeren die voor een groot deel over haar grondgebied loopt, beschermd als monument. Tevens heeft zij een dossier ingediend bij de UNESCO om deze weg op de lijst van het werelderfgoed te zetten.  Onder de titel Le tronçon Bavay-Tongres de la chaussée romaine Boulogne-Cologne situe sur le territoire de la Région wallonne is hij ondertussen opgenomen op de voorlopige lijst. Maar de mooiste stukken van deze Romeinse route liggen in Vlaanderen, tot op de dag van vandaag onbeschermd.

Nog in 2009 werd een groot stuk van de Romeinse heerbaan tussen Voort en Bommershoven verhard voor landbouwgebruik. Jan Peumans plaatste er in het Vlaamse Parlement in 2006 terecht belangrijke kanttekeningen bij. In de context van het boek "De Romeinse heerbaan" heb ik aan de heer Matthias Diependaele, Vlaams minister van Onroerend Erfgoed, een dossier ter bescherming van deze Romeinse weg overgemaakt. Dit dossier is hier vrij beschikbaar. Onder meer Jan Bex in het Belang van Limburg besteedde er veel aandacht aan. In een eerste reactie laat de minister ons weten dat een opname in de wetenschappelijke inventaris onroerend erfgoed zeker is aangewezen, maar dat verder onderzoek met het oog op een archeologische bescherming noodzakelijk is. Laat ons hopen dat het boek “De Romeinse heerbaan” de nodige argumenten aanreikt om dit belangrijke historische monument definitief veilig te stellen.

Portfolio

De Romeinse weg wordt aan de Heesterveldweg onderbroken door het industrieterrein van Tongeren-Oost (2021)

Een haag en gestapelde fruitpalloxen belemmeren het zicht op de Cockaertstombe die vlak langs de Romeinse heerbaan ligt (2021)

Fruitplantages afgedekt met plastic en hagelnetten tasten het uitzicht van de Romeinse weg sterk aan (2021)

De tumulus van Brustem wordt al jaren zwaar verwaarloosd (2021)