Datering van de Romeinse weg

Tijdens de Gallische oorlogen tussen 58 en 51 v. Chr. legden de legioenen van Caesar tot veertig en meer kilometer per dag af terwijl ze toch veel bagage torsten. Dat wijst erop dat er tijdens de 1ste helft van de 1ste eeuw v. Chr. wel degelijk Gallische wegen aanwezig waren. Plutarchus bijvoorbeeld vermeldt in zijn biografie van Caesar (26), zonder daarover verder details te verschaffen, hoe deze tijdens zijn campagnes in Gallië bestaande routes volgde.

De aanleg van de weg tussen Tongeren en Bavay situeert zich zonder twijfel in de vroege keizertijd. Vaak wordt er van uit gegaan dat hij een pre-Romeinse voorganger had. Jozef Mertens wees er echter op dat geen enkele belangrijke Romeinse weg in België een oppidum of een pre-Romeinse site aandeed. Die vaststelling leidde hem tot de conclusie dat de aanleg van het wegennet bepaald werd door de strategische visie van Rome. De nieuwe wegen hadden op de eerste plaats een militair karakter.

De chronologie van het wegennet rond Tongeren wordt vaak gekoppeld aan de uitkomsten die het archeologisch onderzoek binnen de stadskern oplevert. De veronderstellingen die daaruit voortvloeien, leidden tot de aanname dat de weg van Tongeren naar Bavay vroeger werd aangelegd dan de weg van Tongeren naar Kassel. De vraag is of dat correspondeert met de realiteit. Tijdens de regering van Augustus werd de nederzetting Atuatuca gebouwd op het schema van een dambordvormig stratenplan. Opgravingen aan de Kielenstraat tijdens de jaren 1985-1995 bevestigden dat de aanleg van straten er terug gaat tot de militaire ontstaansfase van de stad.  De datering van die aanleg kan echter van locatie tot locatie verschillen. 

Tijdens de Julische dynastie waren de Romeinse wegen nog niet zo talrijk en bovendien eerder rudimentair aangelegd. Met de regering van Claudius (41-54) brak een periode aan waarin er nieuwe werden aangelegd. In het zuidelijk deel van Tongeren werd het tracé van de weg in de richting van Bavay voor het eerst voorzien van een stevige fundering van silexblokken afgedekt met een 30 centimeter dikke laag grind. Dat bleek uit archeologisch onderzoek in het zuidwestelijk gedeelte van de stad. De heerbaan had op dat ogenblik een breedte van bijna 7 meter. Deze wegenwerken tijdens de regering van Claudius vonden plaats in 44 n. Chr., na de militaire campagnes in Brittannië in 43 n. Chr.

De datering van de weg tussen Tongeren en Kassel is een moeilijker verhaal. Hij wordt doorgaans beschouwd als een weg die vooral een economische betekenis had en wordt soms vanaf de 2de helft van de 1ste eeuw n. Chr. gedateerd.  Bovendien komt deze route tussen Wervik en Tongeren nergens in de antieke bronnen voor. Hoe kunnen wij een weg dateren waarvan het verloop slecht is gekend en die bovendien geen schriftelijke getuigenis heeft nagelaten? Alleen de archeologie kan ons helpen.

Van deze heerbaan werd in 1963 in Tongeren de aftakking, die in oostelijke richting loopt, doorsneden. Enkele munten en scherven van terra sigillata in de onderste kiezellagen verwijzen naar de vroeg-Flavische periode. Bovendien week de oriëntering van de onderste straatbedding, die vanuit Tienen rechtdoor in de richting van de heerbaan van Tongeren naar Bavay liep, af van de aanleg die in de 2de eeuw plaatsvond en die zich op de poort in de stadsmuur richtte. W. Vanvinckenroye dateerde de aanleg van deze weg daarom tijdens de Flavische regeringsperiode.  Het archeologisch onderzoek in Tongeren schenkt echter voldoende argumenten voor een vroegere datering.

De heerbaan van Boulogne-sur-Mer via Kassel en Tienen richting Tongeren was in de Augusteïsche tijd ongetwijfeld van strategisch belang.  Langs de heerbaan tussen Tongeren en Kassel lagen een reeks structuren diemogelijk als militaire steunpunten kunnen gedefinieerd worden.  Even ten noorden van de heerbaan lag het vroeg-Romeinse legerkamp van Velzeke, hoogstwaarschijnlijk gebouwd tijdens de regering van keizer Augustus. Zoals in Velzeke kwam ook in Asse , in Wange-Damekot en in Elewijt Augusteïsch materiaal waaronder Arretijnse sigillata en munten aan het licht. Ook in Tongeren zijn er voldoende aanwijzingen voor de aanwezigheid van militairen tijdens de regeerperiode van Augustus. En mogelijk liggen nog meer legerkampen langs deze weg. De aanwezigheid van die militaire structuren heeft slechts zin indien de route tussen Tongeren en Kassel vanuit strategisch oogpunt een tweede belangrijke verbinding vormde tussen Keulen en Boulogne-sur-Mer. Dat alles samen betekent dat deze weg ongetwijfeld van oudere datum is en wellicht van de regeringsperiode van keizer Augustus.